Stereotypy i mity na temat leczenia narkomanii, które funkcjonują w społeczeństwie, mogą skutecznie zniechęcić niejednego uzależnionego od substancij psyhoaktywnych do skorzystania z różnych form pomocy. W wyniku propagowania nieprawdziwych informacji na temat terapii narkomanii rodzi się lęk, obawa, spada motywacja i chęć wycofania się z degradującego życie nałogu. Przedłuża się czas zażywania środków odurzających, pogłębiając fazę uzależnienia. Im później podejmuje się leczenie, tym więcej potrzeba czasu, pieniędzy i większego zaangażowania w terapię, która niekoniecznie musi zakończyć się sukcesem w postaci trwałej abstynencji. Jakie placówki świadczą pomoc osobom uzależnionym?

1. Placówki do walki z narkomanią

Jest wiele instytucji świadczących pomoc osobom uzależnionym od narkotyków. Jedną z nich są między innymi punkty konsultacyjne do spraw uzależnień. Punkty konsultacyjne prowadzą najczęściej stowarzyszenia lub fundacje, ale też samorządy przy gminnych komisjach ds. uzależnień. W punkcie konsultacyjnym pracuje zwykle terapeuta lub konsultant, dokonujący wstępnej diagnozy, zbierający informacje na temat stopnia zaawansowania nałogu, udzielający porad, informujący o możliwościach terapii, wspierający decyzję o podjęciu leczenia. Punkty konsultacyjne stanowią często pierwsze miejsce, w którym można uzyskać wstępną pomoc. Niektóre z punktów mają możliwość dokonania diagnozy lekarskiej (czasem psychiatrycznej) oraz konsultacji psychologicznych.

Inną placówką, świadczącą pomoc narkomanom i ich rodzinom, jest poradnia ambulatoryjna. W poradni pracują profesjonalni terapeuci oraz terapeuci-neofici, czyli osoby, które w przeszłości same były uzależnione od narkotyków, ale udało im się wyrwać z nałogu i aktualnie chcą pomagać innym w zdrowieniu poprzez dzielenie się własnym doświadczeniem oraz problemami związanymi z rozpoczęciem terapii. Poradnie ambulatoryjne oferują także opiekę medyczną i psychiatryczną, możliwość wykonania badań psychologicznych oraz poradnictwo prawne. Bardzo często są prowadzone przez fachowców w dziedzinie psychoterapii uzależnień. Rzetelna diagnoza osoby uzależnionej od narkotyków pozwala stwierdzić, czy pacjent może leczyć się w systemie ambulatoryjnym, czy nałóg jest już niestety na tyle zaawansowany, że konieczny jest wyjazd do ośrodka stacjonarnego.

Poradnie ambulatoryjne oferują zarówno psychoterapię indywidualną, jak i grupową. W pracy z narkomanami wykorzystuje się dorobek różnych nurtów psychoterapeutycznych, np. behawioryzmu, psychologii poznawczej albo łączy się różne podejścia, tworząc program integracyjny. Niektóre poradnie wykorzystują programy, których podstawy bazują na założeniach społeczności terapeutycznych (poradnie MONAR). By kontrolować abstynencję pacjentów, większość poradni ambulatoryjnych wykorzystuje testy na obecność narkotyków w moczu. Jeżeli pacjent nie jest w stanie powstrzymać się od zażywania substancji odurzających w czasie trwania terapii, to zostaje czasowo usunięty z programu i proponuje się mu potem ponowny udział w terapii po okresie „karencji” lub wyjazd do ośrodka. Z reguły programy poradni ambulatoryjnych trwają od roku do dwóch lat.

Początkowo terapia ma bardzo intensywny przebieg, jednak z czasem częstotliwość spotkań zmniejsza się. Zwykle w programie utrzymują się pacjenci albo z bardzo silną motywacją, albo będący w fazie nadużywania narkotyków. Największy problem poradni to oczywiście kontrola abstynencji. Jeżeli pacjent nie wytrzyma w postanowieniu zaprzestania ćpania, umieszcza się go w ośrodku stacjonarnym, gdzie jest kontrola całodobowa albo wymaga się odtrucia, by zredukować prawdopodobieństwo pojawienia się problemów takich, jak: napady lęku, objawy psychotyczne, agresja itp. Na czym polega detoks i co oferują oddziały detoksykacyjne? Detoksykację stosuje się w skrajnych przypadkach, kiedy pacjent nie ma szans na odstawienie narkotyków samodzielnie. Na oddziałach detoksykacyjnych znajdują się uzależnieni od opiatów (np. heroiny), alkoholu, środków psychotropowych, amfetaminy czy ecstasy, których zażywanie grozi poważnymi konsekwencjami psychicznymi i fizycznymi. W detoksie chodzi o to, by przywrócić dawne funkcje komórek, by organizm mógł i umiał działać bez udziału narkotyku. Czego można spodziewać się na detoksie?

• Odtrucia, czyli usunięcia toksyn z organizmu i obserwacji psychiatrycznej.
• Zredukowania objawów abstynencyjnych po odstawieniu środka odurzającego – zmniejszenia głodu narkotycznego, bólów, drgawek, a nawet zapobiegania zgonowi.
• Diagnostyki w kierunku HIV, WZW i innych chorób zakaźnych.
• Indywidualnego doboru leczenia farmakologicznego, zważywszy na stan psychiczny pacjenta.
• Zapobiegania zaburzeniom psychicznym, które mogą powstać po odstawieniu narkotyku.
• Pracy nad motywowaniem pacjenta do kontynuowania leczenia.

2. Rodzaje leczenia narkomanii

Ze względu na czas trwania leczenia uzależnienia od narkotyków, można mówić o:

• leczeniu krótkoterminowym – ten rodzaj leczenia realizowany jest przez oddziały leczenia uzależnień, które funkcjonują przy większych jednostkach służby zdrowia, klinikach psychiatrii i szpitalach psychiatrycznych. Intensywne leczenie terapeutyczne trwa zwykle od 6 do 8 tygodni i stanowi dobry wstęp do kontynuowania terapii, np. w poradni ambulatoryjnej albo w ośrodku średnioterminowym. Na oddziałach oferowana jest całodobowa opieka medyczna, farmakoterapia i pomoc psychologiczna;
• leczeniu stacjonarnym średnioterminowym – program terapii uzależnień trwa zwykle od 6 do 8 miesięcy. Oferuje się intensywną psychoterapię połączoną z indywidualnym podejściem do pacjenta. Terapia łączy wytyczne wynikające z teorii psychologicznych mechanizmów uzależnienia z metodą społeczności terapeutycznych. Ośrodki leczenia narkomanii stawiają też na rozwój zainteresowań i osobistych predyspozycji jednostki do trwania w abstynencji. Niektóre z placówek umożliwiają uzależnionej od narkotyków młodzieży kontynuowanie nauki szkolnej, ale i tak najważniejsze pozostaje zdrowienie;
• leczeniu stacjonarnym długoterminowym – programy terapeutyczne trwają od roku do dwóch lat i są realizowane przez placówki MONAR-u, ZOZ-y, PTZN (Polskie Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii), KARAN (Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotyczny) i różne fundacje. Program odwołuje się głównie do metody społeczności terapeutycznych i obejmuje szereg działań społecznych, które mają odbudować system wartości i norm (przyjaźń, odpowiedzialność, szczerość, uczciwość itp.). Ważny aspekt leczenia stanowi praca i możliwość podejmowania różnych ról – kucharza, ogrodnika, sprzątacza itp. W czasie leczenia można zdobywać określone przywileje. Obowiązują jednak żelazne zasady, których nieprzestrzeganie grozi karą, np. wykluczeniem ze społeczności, dociążeniem, odebraniem zdobytego wcześniej przywileju.

Leczenie długoterminowe nie gwarantuje całkowitego wyzdrowienia. Nałóg jest bowiem choroba nieuleczalną, która może się pojawić ponownie, np. w czasie kryzysów życiowych. By zwiększyć szanse wytrwania w abstynencji, pacjent, którzy przejdzie przez leczenie długoterminowe w ośrodku stacjonarnym, może szukać pomocy w grupach wsparcia dla neofitów, w osobie osobistego terapeuty albo w grupie Anonimowych Narkomanów. Główna usługa dostępna w AN to mityngi grupowe, w czasie których członkowie grupy dzielą się swoim doświadczeniem w zdrowieniu z uzależnienia od narkotyków.